Onderwijs in een gesloten jeugdzorginstelling

Wat zegt de wetenschap?

Sharon Stellaard werkte jarenlang in de jeugdzorg. Die ervaringen vormden de basis van haar onderzoek. Ze is kritisch over jeugdzorg – en ook over deze casus.

“Zoals je me deze casus voorlegt, zou de reflex zijn om hier te gaan zoeken naar mogelijkheden om binnen de instelling toch onderwijs op maat te bieden”, zegt Sharon. “Maar dan accepteren we dat dit de situatie is.” Daarmee doelt ze op de manier waarop binnen instellingen met onderwijs wordt omgegaan. “Deze casus zou überhaupt niet voor moeten komen. Het kan niet de bedoeling zijn dat we iemand in een gesloten zorginstelling plaatsen, terwijl we niet van tevoren hebben nagedacht over hoe we haar passend onderwijs gaan bieden. Het gaat hier ook om de rechten van het kind. Professionals zouden wat mij betreft stil moeten staan bij de paradoxale aard van de opdracht waarmee ze hier op pad worden gestuurd.”

Paradox

Sharon verwijst naar een tekst op de website van Jeugdzorg Nederland: ‘JeugdzorgPlus heeft als doel een dusdanige gedragsverandering te realiseren, dat de jongere weer kan participeren in de maatschappij’. “En in deze casus kan de jongere juist dóór JeugdzorgPlus niet participeren in de maatschappij. Daardoor ontstaat het gevaar dat ze meer gedragsproblemen ontwikkelt en in een neerwaartse spiraal terechtkomt.” Zo ontstaat volgens haar dus een direct tegengesteld effect van het doel. “Als je dat niet ziet, blijf je verzeild raken in dit soort casussen”, voegt ze toe.

Liever ziet zij dat we als samenleving een alternatief bedenken voor het insluiten van kinderen. “Als professional in deze situatie ga je gewoon je stinkende best doen om het onderwijs op niveau te organiseren. De ene keer lukt het wel om een jongere goed te helpen, de andere keer niet. We moeten kritischer zijn, vindt Sharon. “Vraag jezelf af: wat beweren we nu dat we doen? En wat doen we feitelijk? Als professional binnen een instelling moet je het gesprek aangaan met je organisatie en de vraag stellen: gaat een gesloten plaatsing deze jongere daadwerkelijk helpen?”

Wat kun je in de praktijk doen?

Eri Hoopman is directeur van de hybride jeugdzorginstelling SG Harreveld. Het is een school voor voortgezet special onderwijs cluster 4 (vso) die is onderverdeeld in twee locaties: open en gesloten jeugdzorg, met een passend aanbod op het gebied van zorg.

“Als je als kind ondervraagd wordt – en dat is niet anders dan wanneer je overvraagd wordt – dan raak je de connectie kwijt met leren en onderwijs en dan glijd je steeds verder af”, legt Eri uit. Sanne heeft al op het vwo gezeten en daar goede cijfers gehaald, dus zou ze in principe in staat moeten zijn de opleiding te volgen. Dan doe je haar als school ernstig tekort als je niet het onderwijs biedt wat ze eigenlijk nodig heeft.”

“Het argument mag nooit zijn dat docenten niet hoog genoeg opgeleid zijn om deze leerling te kunnen onderwijzen”, vindt Eri. “Dan huur je zulke docenten maar in! Je kunt dat organiseren met een school in de regio of online – dat doen wij ook. We laten leerlingen met de school van herkomst in contact blijven en dan kunnen ze bijvoorbeeld online lessen volgen.”

Helende ervaringen

Dat wil niet zeggen dat het altijd makkelijk of überhaupt mogelijk is om jongeren te helpen onderwijs te blijven volgen, vertelt Eri. “Soms merk je dat de problematiek heel heftig is. Kinderen krijgen hier ook behandelingen, bijvoorbeeld traumatherapie. Als een kind zulke therapie krijgt, dan komen ze in zo’n periode bijna niet aan leren toe. Dan moet je ontladen en leuke dingen doen. We hebben geleerd dat positieve leerervaringen helend kunnen werken, maar die zoeken we dan meer in muziek maken, boksen of andere dingen die ze met hun handen kunnen doen. Het cognitieve stuk zetten we dan even op een laag pitje.”

Suzan Terweij, inhoudelijk directeur en GZ-psycholoog bij Parlan, strijdt voor kleinschalige, menselijke alternatieven voor gesloten jeugdzorg.

“Wij hebben het hele concept omgegooid”, vertelt Suzan. “We hadden tachtig kinderen in één grote instelling, waarbij het onderwijs dus ook in hetzelfde gebouw zat. Nu hebben we dat omgebouwd naar kleinschalige woonvormen in de wijk: huizen waar vier jongeren wonen. Ze hebben dus een vaste plek en wij hebben daarbij gezegd: dat moet ook voor het onderwijs gelden. De kinderen gaan naar een school ergens in de buurt waar ze niet worden weggestuurd – hoe ingewikkeld het ook wordt. Het uitgangspunt is dus: vastigheid bieden.”

Voor een kind in eenzelfde situatie als die van Sanne zou dat er volgens Suzan dan als volgt uitzien: “Als zo’n meisje onderwijs op atheneum-niveau nodig heeft, dan gaan wij in overleg met een samenwerkingsverband. Dan kijken we hoe we kunnen zorgen dat dit kind op het atheneum zit, maar daar misschien slechts drie uur per dag hoeft te zijn. Je haakt dus aan bij waar ze daadwerkelijk behoefte aan heeft.”

Buiten de lijntjes kleuren

“We proberen een netwerk te bouwen met samenwerkingsverbanden om ervoor te zorgen dat jongeren een zinvolle invulling van de dag hebben, waarbij ze leren en zich ontwikkelen. Je moet dat met elkaar goed zien te regelen en kijken wat onderwijs en zorg daarbij te bieden hebben. Dat samenwerken en buiten de lijntjes kleuren is onwijs veel werk, maar op de momenten dat het lukt, zie ik dat kinderen zich ook echt ontwikkelen.”

Suzan schuwt een scherpe boodschap niet in haar strijd. “Ik denk dat de scholen die gekoppeld zijn aan gesloten jeugdzorginstellingen zichzelf moeten opheffen. Dat klinkt lullig, maar je kunt nooit voor al die kinderen het juiste onderwijs regelen. Vorm jezelf dan om naar een team dat ambulant scholen in de wijk kan steunen om die leerlingen dus wel maatwerk te bieden. Dat is wat ik heel erg wens.”

Lessen en tips

• Regel passend onderwijs vóór plaatsing
  Wacht niet tot jongeren in een gesloten instelling zitten om onderwijs te regelen, maar denk vooraf na over onderwijs dat aansluit bij hun niveau en ambities.

• Houd jongeren ingeschreven en betrokken bij een reguliere school
  Zorg dat jongeren verbonden blijven met een reguliere school, zodat ze perspectief houden op terugkeer naar passend onderwijs en niet verder uitvallen.

• Evalueer kritisch je eigen werkwijze als instelling
  Vraag je als professional steeds af of je daadwerkelijk bijdraagt aan de ontwikkeling van de jongere, of onbedoeld een systeemprobleem in stand houdt.

• Werk samen en organiseer onderwijs op maat
  Stem onderwijs en zorg op elkaar af door samen met scholen en samenwerkingsverbanden oplossingen te zoeken die aansluiten bij de talenten, het niveau en de ondersteuningsbehoefte van de jongere.

• Bied jongeren vastigheid in wonen, leren en begeleiding
  Geef jongeren een stabiele woonplek én een stabiele leeromgeving om herstel, groei en duurzame ontwikkeling mogelijk te maken.