Van gesloten instelling naar regulier onderwijs

Wat zegt de wetenschap?

Anna Lichtwarck-Aschoff  is hoogleraar orthopedagogiek en medeverantwoordelijk voor de app iamYu: een monitoringstool die jongeren in de jeugdzorg meer inzicht, regie en eigenaarschap geeft.

Anna ziet vaak dat jongeren vanuit de jeugdzorg vastlopen in het onderwijs. Voor een succesvolle terugstroom vanuit JeugdzorgPlus-instellingen naar regulier onderwijs is volgens Anna een goede samenwerking tussen organisaties van cruciaal belang. “Scholen moeten niet meer tegen zorginstellingen zeggen: ‘Jullie moeten de jongeren fiksen en we willen ze graag zo afgeleverd krijgen dat ze goed functioneren.’ Dat gaat niet werken. Vaak staat hokjesdenken in de weg: ‘Wij zijn alleen verantwoordelijk voor de zorg, anderen voor de scholing.’

Dit past bij mij

“We hebben onlangs een onderzoek gedaan waarbij we leerlingen interviewden over hun geschiedenis en meekeken naar de fases waarin het goed ging en wanneer het slecht ging. En dan zag je bij die kantelpunten vaak dat er iets op school speelde. Tegelijkertijd zag je ook wat er gebeurde als het wél goed ging en de jongeren uitgedaagd werden. Dan zeiden ze: ‘Hey, dit past bij mij. Hier kan ik worden wat ik wil zijn.’ Dat geeft een enorme boost.

Degenen die geen thuisnetwerk hebben om op terug te vallen, kun je misschien juist extra dingen aanbieden op school, zodat ze daar hun weg in vinden en zich geaccepteerd voelen. Professionals moeten per cliënt ontdekken wat de jongeren nodig hebben en zorgen dat zij daar zelf ook zicht op krijgen.”

Wat kun je in de praktijk doen?

Koert van der Linden is schoolleider van Plein³, een voorziening die onderwijs, arbeidsparticipatie en zorg biedt aan jongeren tussen de twaalf en achttien jaar met ernstige gedragsproblematiek.

“In de tijd dat wij hier nog gesloten jeugdzorg hadden, liepen we nog wel eens tegen problemen aan”, vertelt Koert. Voorheen hadden ze te maken met een jeugdzorgpartner en een onderwijspartner, die het werk ieder op hun eigen manier deden. Wanneer jongeren terugstroomden naar die reguliere setting, werd de jeugdzorgbegeleiding vaak gemist. “Dus toen we stopten met gesloten jeugdzorg, zeiden we: de toekomst ligt bij het samenbrengen van onderwijs en zorg. Het moeten niet twee onafhankelijke organisaties zijn.” Een paar jaar geleden besloot de organisatie dan ook om de aansturing van één hand te laten komen, waarbij onderwijs en zorg door dezelfde teamleider worden aangestuurd.

Wat moet passen: het onderwijs of de jongeren?

Meer jongeren volgen nu onderwijs dat daadwerkelijk past bij hun niveau, vervolgt Koert. “Heel lang is de sociaal-emotionele component vergeten, waardoor jongeren doodongelukkig een opleiding deden omdat dat moest – niet omdat dat werkte. Toen kwam er passend onderwijs en dachten we: nu gaan we echt maatwerk leveren, we maken het onderwijs passend voor de jongeren.” Maar in de praktijk proberen we jongeren passend te maken voor het onderwijs, legt hij uit. En dat werkt niet.

“Als wij jongeren gaan vertellen waar ze naartoe moeten, nemen wij het eigenaarschap over. Je moet juist proberen zo lang mogelijk dat eigenaarschap bij de jongere te laten.” Want eigenaarschap zorgt niet alleen voor motivatie, maar ook voor meer veerkracht om te blijven als het moeilijk is.

Nicole Oligschläger is coördinator Zorg en Onderwijs bij Stichting Alterius in Heerlen. De stichting verzorgt onderwijs voor jongeren met ernstige gedragsproblemen en psychiatrische problematiek. Als coördinator slaat Nicole een brug tussen zorg en onderwijs.

“Uiteraard is deze situatie heel herkenbaar voor ons”, reageert Nicole wanneer zij de casus van Bart voorgelegd krijgt. “We zien dat kinderen vanuit een JeugdzorgPlus-instelling lastig kunnen terugkeren naar regulier onderwijs.” Het is belangrijk om het gesprek hierover aan te gaan binnen de samenwerkingsverbanden voor onderwijs en andere instellingen en organisaties die ernaar streven dit soort situaties gezamenlijk aan te pakken, vindt ze. “Maar het is ook goed om de vraag bij collega’s neer te leggen: hoe komt het dat het niet lukt?”

Sharing is caring

Dat maakt het namelijk mogelijk om samen te kijken welke kennis er nodig is om het wél te laten slagen. Het delen van expertise is precies wat Alterius doet, vertelt Nicole. “We merken dat docenten heel blij zijn met de praktische tips die ze kunnen inzetten in het onderwijs. Op dit moment zijn de trainingen ‘(On) opvallend gedrag… en nu?’ en ‘Angst/ depressie’ heel gewild en we krijgen daar ook erg positieve reacties op. We proberen vooral in mogelijkheden te denken en daarmee stappen we naar organisaties toe: dit is wat we bieden, kunnen jullie er iets mee? Het is dan aan die organisaties zelf om te bepalen of dat zo is.”

Lessen en tips

• Breng onderwijs en zorg samen
  Goede samenwerking en communicatie tussen onderwijs en zorginstellingen zijn cruciaal. Jongeren zijn gebaat bij organisaties die verder kijken dan strikt hun eigen taak.

• Deel expertise en denk in mogelijkheden
  Instellingen en scholen kunnen veel bereiken door buiten de eigen muren te kijken. Ze kunnen elkaars expertise inzetten, elkaar om advies vragen en bijvoorbeeld trainingen volgen bij elkaar.

• Geef jongeren regie over hun ontwikkeling
  Eigenaarschap over je eigen ontwikkeling motiveert meer dan wanneer er voor je bepaald wordt wat belangrijk is.

• Zorg dat het onderwijs aansluit op de jongere
  Onderwijs is het effectiefst als het aansluit bij de mogelijkheden, ambities en talenten van jongeren. Zelfs als niet het hele programma aangepast kan worden op een jongere, kan dat vaak wel voor een deel.

• Vergroot de veerkracht
  Sommige problemen verdwijnen niet vanzelf, maar door jongeren te helpen werken aan doelen die ze zelf belangrijk vinden, vergroot je hun veerkracht en geef je ze richting om te groeien.